Żeby ktoś choć raz
Wdzięczny był za istnienie moje
Stanisław Pyjas, 8 września 1972
„Wystawa Doroty Nieznalskiej Sprawa Stanisława Pyjasa – podobnie jak jej instalacja Przemoc i pamięć pokazywana w 2019 roku w MOCAK-u – reprezentuje nowy nurt sztuki, w którym punktem wyjścia są materiały archiwalne. Tego typu twórczość charakteryzuje pełny respekt dla dokumentu i jego prawdy. Zabieg artystyczny polega na szczególnym zakomponowaniu wybranych obrazów i tekstów.
Powstaje przekaz nagłaśniający najważniejsze aspekty humanistyczne i symboliczne. Wystawa staje się zaskakująco skonfigurowanym dokumentem, ujawniającym emocje, uczucia i przekonania artysty wobec tematu dla niego ważnego.
Dorota Nieznalska jest artystką o szczególnej wrażliwości. Nie obawia się kontekstów potencjalnie szokujących – za co zresztą słono w życiu zapłaciła. Jej sztuka odnosi się do spraw mających najsilniejszy wpływ na życie i wrażliwość człowieka – takich jak wojna, religia i śmierć.
W projekcie Sprawa Stanisława Pyjasa dobór dokumentów tworzy obraz życia zdefiniowanego przez śmierć. Artystka pokazuje, że komunistyczny system inwigilacji gnębił ludzi również za to, że chcieli czytać książki, żyć w duchowej wolności i dążyć do godnego samookreślenia.”
– Maria Anna Potocka …
„7 maja 1977 r. w Krakowie za sprawą Służby Bezpieczeństwa w niewyjaśnionych okolicznościach zginął Stanisław Pyjas, 24-letni student V roku filologii polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, poeta, działacz opozycji antykomunistycznej. Jego śmierć wstrząsnęła środowiskiem, kręgiem przyjaciół i rodziną, zapoczątkowała działalność ruchu opozycyjnego w Krakowie. 15 maja 1977 r. ogłoszono powołanie Studenckiego Komitetu Solidarności w Krakowie (SKS).
Biorąc pod uwagę wszystkie domniemane okoliczności tragicznej śmierci studenta Stanisława Pyjasa w nocy z 6 na 7 maja 1977 r. przy ulicy Szewskiej 7 w Krakowie, pięciokrotnie podejmowane próby wznawiania i umarzania śledztwa przez prokuraturę oraz IPN, wraz z ekshumacją jego szczątków w 2010 r., po której badający biegli trzykrotnie potwierdzili tezę o śmierci w wyniku upadku z wysokości – to w dalszym ciągu sposób i okoliczności tej tragedii pozostają w sferze domysłów i insynuacji. To, co z pewnością wiadomo, to to, że Stanisław Pyjas czynnie współpracował z Komitetem Obrony Robotników, on i grupa jego przyjaciół byli przynajmniej rok wcześniej rozpracowywani przez SB. Inwigilacja zamordowanego trwała aż do ostatnich chwil jego życia, dlatego jego śmierć nie była przypadkowa.
Istnieje obszerny kontekst tzw. sprawy Stanisława Pyjasa: to, kim był ten bardzo świadomy wtedy młody człowiek, czy jego bezsensowna śmierć, która w wyniku pośpiesznego śledztwa generowała inne zgony w tajemniczych okolicznościach (w celu zatarcia śladów), jak śmierć Stanisława Pietraszki czy Mariana Węclewicza. Dodatkowo sprawa anonimów pisanych przez funkcjonariuszy SB w Krakowie, które otrzymali Stanisław Pyjas i Bronisław Wildstein, zaistniała jako kolejny ewentualny motyw jego zabójstwa. A ponadto sprawa Lesława Maleszki – jak się okazało, TW Ketmana, inwigilującego krakowski SKS – i inne istotne fakty, wobec których nie sposób być obojętnym i które potęgują zagadkowość sprawy, jak i jej dramatyzm.
Założeniem i celem proponowanej wystawy multimedialnej jest przywrócenie pamięci postaci Stanisława Pyjasa. W perspektywie dzisiejszej dewaluacji wartości nadrzędnych takich jak prawda, odwaga, uczciwość, indywidualizm, nonkonformizm czy szacunek do drugiego człowieka – przeciwstawionych hipokryzji, cynizmowi, serwilizmowi i oportunizmowi – wystawa będzie próbą usankcjonowania tych pierwszych jako wyznacznika działania i normy w relacjach społecznych.
W czasach kryzysu wartości demokratycznych, paradoksalnie tych, za które Stanisław Pyjas oddał swoje młode życie, istotne wydaje się przywołanie jego nieugiętej, odważnej, zaangażowanej postawy.”
– Dorota Nieznalska …
Dorota Nieznalska
Artystka, absolwentka Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Mieszka i pracuje w Gdańsku. Brała udział w ponad dwustu wystawach zbiorowych i indywidualnych w kraju i za granicą. Jej prace znajdują się w kolekcjach m.in. Muzeów Narodowych w Gdańsku, Krakowie i Wrocławiu, NOMUS Nowe Muzeum, MOCAK-u w Krakowie, Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Galerii Arsenał w Białymstoku, Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku, Norrtälje konsthall w Szwecji i Kunstforum Ostdeutsche Galerie w Regensburgu. W 2012 roku otrzymała Stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia artystyczne. W 2013 roku uzyskała stopień doktora na Wydziale Rzeźby na kierunku Intermedia w Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. W latach 2010–2017 wykładowczyni na Wydziale Rzeźby i Intermediów. Realizuje prace z zakresu rzeźby, instalacji, fotografii, wideo. W swoich wczesnych pracach wykorzystywała między innymi symbole religijne. Problem silnej tradycji katolickiej panującej w Polsce łączyła z męską dominacją w społeczeństwie. Poruszała także tematy tożsamości, seksualności oraz stereotypowych ról kobiet i mężczyzn. Obecnie interesują ją zagadnienia relacji społecznych i politycznych w kontekście przemocy. Realizuje projekty badawcze dotyczące miejsc pamięci, śladów pamięci/zapomnienia oraz historii.
Jeszcze w tym roku nakładem Wydawnictwa BUNKIER ukaże się publikacja poświęcona Stanisławowi Pyjasowi, w której znajdą się teksty miedzy innymi Adama Szostkiewicza i Marii Anny Potockiej.
Informacje główne
21.8–18.10.2020
Informacje dodatkowe
Wernisaż: 20.8.2020, czwartek, godz. 17-21
Współpraca: Dariusz Sitek
Teksty: Cezary Łazarewicz
Fragmenty wspomnień Stanisława Pyjasa czyta: Cezary Rybiński
Opracowanie dźwięku: Jacek Puchalski, Radio Gdańsk
Konsultacja historyczna: Przemysław Ruchlewski
Koordynacja: Renata Zawartka
