Dzieła sztuki trafiające do kolekcji zostają wpisane w sieć instytucjonalnych procedur: restrykcyjnych systemów klasyfikacji, pomiarów, obostrzeń konserwatorskich i norm ekspozycyjnych. Unieruchomienie w muzealnych magazynach sprzyja osadzaniu się kurzu, blaknięciu i wietrzeniu znaczeń i emocji, które towarzyszyły procesowi powstawania dzieła. Podczas gdy podskórną siłą sztuki jest ciągły ruch i poszukiwanie nowych sposobów opowiadania, kolekcja jest tym, co pozostaje po działaniu.
W trwającym pół roku projekcie Bunkier Kolekcja. Odmiana przez przypadki osoby związane ze Szkołą Doktorską Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie w ramach eksperymentalnego programu badawczego podejmują się interpretacji zbiorów Bunkra Sztuki. Zastosowane przez nie narzędzia, które posłużą do odczytania wybranych dzieł z Kolekcji, wyrastają z różnych strategii twórczych: od praktyk zorientowanych na konserwację dzieł sztuki, przez rysunek, po działania konceptualne i performatywne.
Inicjowany przez doktorantów i doktorantki gest narratywizowania obiektów ujawnia nowe konteksty Kolekcji Bunkra Sztuki jako zbioru domagającego się opowiedzenia na nowo. W procesie uruchamiania wybranych dzieł wpisany w nie czas przeszły dokonany zostaje zmieniony na ożywczy tryb przypuszczający. Uśpiony potencjał prac wydobytych z zacisza magazynów wchodzi w fazę ponownych testów.
Potraktowanie Kolekcji Bunkra jako punktu wyjścia związane jest ze świętowanym przez Galerię jubileuszem. W 2025 roku obchodzimy 60-lecie otwarcia Galerii – wówczas funkcjonującej jako Miejski Pawilon Wystawowy – oraz 30-lecie nadania naszej instytucji nazwy Galeria Sztuki Współczesnej „Bunkier Sztuki”. Z tej okazji chcemy w sposób szczególny pochwalić się naszymi zbiorami, które liczą 450 prac autorstwa ponad 170 artystów z 20 krajów. Trzon Kolekcji stanowią dzieła nabywane po zakończeniu odbywających się w Bunkrze wystaw i akcji artystycznych.
Bunkier Kolekcja. Odmiana przez przypadki: Odsłona 1. Bunkier Kolekcja. Odmiana przez przypadki: odsłona 2.Bunkier Kolekcja. Odmiana przez przypadki
Odsłona 3.: Archiwa miękkich spekulacji
Punktem wyjścia do projektu stały się dwa rysunki Marii Pinińskiej-Bereś z kolekcji Bunkra Sztuki – Pomnik przenośny pt. Miejsce oraz Schody do nieba. Skierowały one uwagę artystki na szkice koncepcyjne jako istotną część praktyki Pinińskiej-Bereś, w której nie tylko odgrywały rolę dokumentacyjną, lecz także stanowiły narzędzie do konstruowania przyszłych akcji – jeszcze przed ich wykonaniem, a czasem zamiast realizacji.
Choć rysunki Pinińskiej-Bereś rzadziej pojawiają się w analizach jej twórczości, ujawniają istotny wymiar praktyki artystki – strategię wyobrażeniowego projektowania działań. Nie pełnią jedynie funkcji technicznej notacji, lecz tworzą spekulatywną przestrzeń, w której artystka testuje scenariusze i wyprzedza własne gesty. Można je także odczytywać jako narzędzie emancypacyjne – sposób negocjowania możliwości działania w realiach socjalistycznej Polski, a zarazem medium autonomicznej, swobodnej kreacji.
Co jednak się dzieje, gdy dziś odczytujemy je na nowo? Czy są jedynie zapisem intencji artystki, czy mogą działać jako otwarte partytury – narzędzia do ponownego uruchamiania działań? Jakie nieoczywiste interpretacje i relacje mogą ujawnić się w zetknięciu z nimi dziś, w innym kontekście, poprzez inne ciała?
Zgromadzone na wystawie materiały – rysunki, zapisy performansów i akcji – układają się nie w zamknięte archiwum, lecz w strukturę pełną luk i przerw. To archiwum nie działa na zasadzie sztywnych struktur – przypomina raczej materię miękką i elastyczną, podatną na przesunięcia i nowe połączenia. To, co przetrwało, stanowi jedynie fragment większej całości – archiwum nie jest więc neutralnym zapisem przeszłości, lecz dynamicznym układem odniesień, który może być na nowo ożywiany. Nie chodzi tu o przywracanie oryginalnych działań, lecz o badanie ich potencjalności – tego, jak mogą funkcjonować w innej czasowości i nowych kontekstach.
Kluczową częścią projektu jest warsztat Soft Speculation Group, który rozwija te idee w praktyce – angażując uczestników i uczestniczki w spekulatywną pracę z archiwum. Korzystając z dokumentacji, fragmentów tekstów i narzędzi spekulacji, potraktujemy archiwum nie jako zbiór zamkniętych śladów, lecz jako żywy układ odniesień pomagający nawigować w rzeczywistości.
10.04– 4.05.2025
Autorka koncepcji: Ola Knychalska
Dzieło: Maria Pinińska-Bereś, Pomnik przenośny pt. Miejsce, lata 1960/1970, dokumentacja artystyczna, Kolekcja Bunkra Sztuki i inne
Bunkier Kolekcja. Odmiana przez przypadki
Bunkier Sztuki & Szkoła Doktorska ASP w Krakowie
współorganizatorzy
Opieka merytoryczna: dr Marta Lisok
Współpraca kuratorska ze strony Bunkra Sztuki: Agnieszka Sachar
Zespół badawczy: Józef Gałązka, Maria Kisiel-Jarek, Aleksandra Knychalska,
Anna Litwin, Magdalena Skrolecka, Katarzyna Smożewska, Ewa Szlachetka-Depak
