Bunkier Kolekcja. Odmiana przez przypadki

Leszek Sobocki maluje portrety krakowian – osób bliskich mu duchowo, artystycznie lub intelektualnie – od 2001 roku. W swojej twórczości stara się nie tylko pokazać fizjonomię bohaterek i  bohaterów, ale także przekazać informacje o ich emocjach czy stanie ducha. Jego malarstwo staje się rodzajem psychologicznej analizy modelki lub modela. Postanowiłyśmy sprawdzić co kryje się za niezwykłą sugestywnością obrazów, jak artysta buduje ją poprzez wybór konkretnych pigmentów. Ważnym czynnikiem przy wyborze tego konkretnego dzieła do badania odegrały także jego wartości malarskie – kolorystyka oraz kompozycja. Wybrałyśmy pracę, której przeskanowanie przy pomocy makroskanera fluorescencji rentgenowskiej da wyniki ciekawe zarówno pod kątem wizualnym jak i badawczym.

Na wystawie obok obrazu Noblistka I Leszka Sobockiego prezentowane są mapy rozmieszczenia poszczególnych pierwiastków, które zostały na nim zidentyfikowane. Badanie z użyciem makroskanera fluorescencji rentgenowskiej (macro x-ray fluorescence, MA-XRF) jest badaniem nieinwazyjnym i nieniszczącym, pozwalającym na rozpoznanie pigmentów mineralnych. W trakcie jego wykonywania mierzona jest energia wtórnie emitowanego promieniowania rentgenowskiego charakterystycznego dla każdego atomu, wzbudzonego lampą z układu pomiarowego. Uzyskane pomiary obrazują mapy rozmieszczenia konkretnych pierwiastków, a natężenie kolorów odzwierciedla ich koncentrację w danych obszarach. Otrzymane mapy występowania pierwiastków wchodzących w skład użytych przez artystę farb tworzą swoiste obrazy o nowej jakości.

Dzięki tej technice, która jest wykorzystywana głównie w konserwatorskich badaniach dzieł sztuki dla rozpoznania ich techniki i technologii, możemy obserwować nie tylko zastosowane materiały ale i sposób pracy artysty. Na obrazie Noblistki I wykryto takie pierwiastki jak: wapń (Ca), żelazo (Fe), bar (Ba), cynk (Zn), kadm (Cd), kobalt (Co) i tytan (Ti). Przypatrując się poszczególnym mapom można zauważyć, że wapń występuje w warstwach wchodzących w skład podobrazia/zaprawy, a z użyciem żelaza artysta wykonał podmalowanie szerokim pędzlem, co objawia się jego wyraźnie widocznym duktem. Bar najczęściej pełni funkcję wypełniacza w farbach, zwiększając ich masę oraz wpływając na teksturę. Postać na mapie cynku jest bardzo czytelna bowiem główną zastosowaną bielą jest biel cynkowa, którą twórca mieszał ze wszystkimi innymi farbami, wykorzystując jej delikatną transparentność. Na obrazie znajduje się także żółcień kadmowa (Cd) zmieszana najprawdopodobniej z zielenią opartą na pigmencie organicznym, wydaje się, że organiczna jest także zastosowana w niektórych miejscach czerwień, być może kraplak. Artysta celowo wykorzystał błękit kobaltowy (Co) w wybranych partiach karnacji, nadając jej lekko chłodny odcień. Nie jest on od razu widoczny: znajduje się pod warstwą z bieli tytanowej (Ti). Ten rodzaj bieli, bardziej gęstej i mniej transparentnej niż biel cynkowa, zastosowano intencjonalnie do wykonania wierzchnich, mocniejszych partii świateł. Natomiast widoczne ciemne kontury postaci na niektórych mapach tworzą się w wyniku nieprzepuszczania sygnału od warstw znajdujących się pod cięższymi pierwiastkami, takimi jak tytan.

Zastosowanie nowoczesnych instrumentów analityczno-badawczych pozawala spojrzeć na dzieła sztuki w nowy sposób.  Możemy lepiej poznać warsztat artysty i zidentyfikować kolejne etapy powstawania pracy.