Anna Baumgart lubi gry – z historią, z tradycjami kultury, ze schematami naszego myślenia. Lubi także przedstawienia. Sytuacje teatralne czy performatywne powracają w jej pracach z wielką regularnością. Niemal nieustannie ktoś kogoś tu odtwarza, wchodzi w czyjąś rolę, próbuje sprostać jakiemuś zapisanemu wcześniej scenariuszowi. Niekiedy efektem takiego działania jest ujawnienie represji, przemocy wpisanej w podobny układ, wydobycie jej na plan pierwszy. Kiedy indziej – coś więcej, czyli owej represji przekroczenie w subwersywnym geście zerwania ze społecznymi normami. Właśnie o takich grach opowiada wystawa „Zaśpiewajcie, niewolnicy”.
Tytuł to pierwsze słowa z „Księcia Niezłomnego” Juliusza Słowackiego, dramatu otoczonego w historii polskiego teatru szczególną legendą. Najistotniejszym składnikiem tej legendy stało się przedstawienie Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium z 1965 roku. Doszło w nim do wzorcowej realizacji głównej idei Grotowskiego: aktu całkowitego. Aktor Ryszard Cieślak składał z siebie ofiarę na oczach widzów i powtarzał transgresywną demonstrację swojego bohatera, umierającego niczym Chrystus. A co by było, gdyby ten motyw zestawić ze sztuką, w której męski heros przestaje być protagonistą, a główne role zaczynają grać kobiety? „Zaśpiewajcie, niewolnicy” prowokuje taką konfrontację. Z jednej strony widzimy zrekonstruowaną scenografię do „Księcia Niezłomnego”, choć opuszczoną już przez bohatera. Z drugiej – filmy wideo, w których kobiety, bohaterki Baumgart, szukają ucieczki z pułapki, w jaką zostały pochwycone. Także w ich doświadczeniu pojawia się wątek samoofiarowania, ale już inaczej umiejscowiony, inaczej ujęty.
„Książę” Grotowskiego stał się emblematycznym wydarzeniem w historii bardzo wpływowej tradycji teatralnej, nazwanej kilka lat temu przez teatrologa prof. Dariusza Kosińskiego „polskim teatrem przemiany”. W teatrze przemiany chodziło – paradoksalnie – o wyjście poza ramy teatru, zerwanie z teatralną iluzją, z oszustwem sceny oraz poszukiwanie doświadczeń bardziej źródłowych, z nadzieją na odkrycie elementarnej cząstki człowieczeństwa. To był teatr metafizyki, spraw ostatecznych, ponadczasowych. U Baumgart – inaczej, mamy do czynienia z teatrem polityki, operującym między ideologicznymi nakazami a ciałami, które te nakazy realizują lub sabotują. Ale mówiąc przewrotnie, to również teatr przemiany. Przemiany politycznych dyskursów, ideowych dyspozycji. A także jeszcze prościej: teatr z czasów przemiany, czyli teatr z czasów systemowej transformacji. Bo Baumgart z wielką uwagą kontroluje puls społecznych i mentalnych przemian w Polsce ostatnich kilkunastu lat.
Na „Zaśpiewajcie, niewolnicy” składają się prace Baumgart ze wszystkich okresów jej twórczości – od wczesnych filmów wideo (odsłaniających praktyki uwewnętrzniania przez kobiety represyjnych schematów myślenia i działania), przez figuratywne rzeźby, rekonstrukcję nawiązującej do architektury piwnicy Josefa Fritzla scenografii do spektaklu „Śmierć i dziewczyna”, po nowy, niepokazywany jeszcze publicznie film „§1000”. Realizacjom Baumgart towarzyszą interwencje o charakterze teatralnym, m.in. seria monologów „dopisanych” przez reżyserkę Weronikę Szczawińską postaci Bombowniczki – naga kobieta w ciąży z maską świni na twarzy staje się w efekcie Feniksaną, zapomnianą kobiecą bohaterką „Księcia Niezłomnego”. Wystawa rozgrywa się na granicy między sztukami wizualnymi a teatrem i performansem. Czy może raczej: odkrywa performatywny potencjał tego, co wizualne. Dowodzi, że to, co widzialne, może zostać odmienione, że nie jesteśmy skazani na obrazy, które zastaliśmy, które nam podsunięto, ponieważ w performatywnej grze możemy je przeobrazić w coś nowego, nadać im nowy sens.
Tomasz Plata
Wydarzenia towarzyszące wystawie:
05.07.2014 (sobota), godz. 14 | Oprowadzanie kuratorskie
Po wystawie oprowadzi Tomasz Plata.
06–07.07.2014 (niedziela i poniedziałek), godz. 9:30–14, 15–18 | Podmiot i wolność
Warsztaty teatralne towarzyszące wystawie Anny Baumgart Zaśpiewajcie, niewolnicy poprowadzi Grzegorz Pacek.
Warsztaty dla młodzieży od 14 lat. Udział w warsztatach jest możliwy tylko po wcześniejszej rezerwacji. Zapisy: +48 12 422 10 52 w. 108 lub bargiel@bunkier.art.pl
13.07.2014 (niedziela), godz. 12 | Oprowadzanie w języku angielskim
Po wystawie oprowadzi Karolina Harazim-Mazur.
27.07.2014 (niedziela), godz. 12 | Indywidualne ścieżki narracji
Po wystawie oprowadzi Grzegorz Niziołek.
07.08.2014 (czwartek), godz. 18 | Indywidualne ścieżki narracji
Po wystawie oprowadzi Stach Szabłowski.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Informacje główne
Otwarcie: 04.07.2014 (piątek), godz. 18
Informacje dodatkowe
5.07–17.08.2014
Kurator: Tomasz Plata
