Deszcz w Paryżu (2004) 10’47″
Bóg jest próżny (2006/7) 23’28’’
Kawałek Jadeitu (2006/7) 8’03’’
Tysiąc śmierci (2010/11) 109’
Zegar (2009) 12’29’’
Czym jest sam gatunek found footage? Można określić go mianem filmowego ready made, bo przecież opiera się on na ponownie użytych, gotowych materiałach. U Burskiej pochodzą one z około 500 filmów, głównie hollywoodzkich, artystka tnie je i rekomponuje w nowe utwory o formalnym charakterze oraz z powołaną na nowo fabułą.
Deszcz w Paryżu to pierwszy taki eksperyment artystki i opowieść o pożądaniu z miastem w tle. Powstał przed wyjazdem do miejsca znanego jej wcześniej jedynie z klisz kulturowych, okraszonych gęstym, melodramatycznym i nieco perwersyjnym sosem. Choć nie skorzystała w nim z klasyki paryskiego gatunku wielkich mistrzów – Ostatniego tanga… Bertolucciego, Zielonego pokoju Truffauta czy Ukarania Anny Metzgera – to udało się jej zbudować podobny, perwersyjny nastrój, gdzie pragnienie kobiety – jak w kinie stylu zerowego – zepchnięte zostało poza kadr. Bóg jest próżny analizuje motyw symetrii, lustrzanego odbicia, podwojenia. Oglądając film warto pamiętać, że w mainstreamowym kinie lustro symbolizuje kamerę, oraz przypomnieć sobie to, co Lucy Irigaray, filozofka, pisała o implementowanym w konstrukcję kobiecości przymusie kontroli własnego wizerunku. Szczególnie wtedy, gdy przed oczami widza pojawiają się obrazy popadającej w szaleństwo bohaterki Obrazów Altmana (rozbitej na dwie postaci) czy wizerunki wcielających się w siebie nawzajem Trzech kobiet ze słynnego filmu tego samego reżysera.
Kolejny film, Kawałek Jadeitu najpełniej pokazuje fabularny talent Burskiej i wachlarz umiejętności aktorskich Jeremy’ego Ironsa, który w każdym z wziętych na warsztat filmów właściwie gra siebie. Artystka zbudowała minioperę mydlaną na temat nieobecności kobiety – kobiety będącej jedynie fantazmatem budowanym przez męskie pragnienie, niczym powoływana do życia przez Pigmaliona Galatea czy bohaterka pozująca do Owalnego portretu u Edgara Allana Poe, ograbiana z życia w efekcie idealizacji. Przedstawione w obrazie emocje niewiele mają wspólnego z rzeczywistym przeżywaniem, zaserwowany widzowi przesyt ujawnia to, co ukrywa kino stylu zerowego czy współczesne blockbustery, gdzie narracja odwraca uwagę od pozornie przezroczystej formy, automatyzującej nasze emocje przy pomocy mechanizmów identyfikacji i projekcji.
Portret Elżbiety I – Tysiąc śmierci złożony został z kilkudziesięciu fabuł przedstawiających historię kobiety, która przekroczyła granice ustanowione przez kulturę. Budują go specyficzne obrazy sytuujących ją i w centrum akcji, i kadru, redukującego kontekst, tło do koniecznego minimum. Pokaz zamyka pierwszy z wielu Zegarów (2011) – owalnych, onirycznych obrazów wyglądających niczym tęczówka oka i udowadniających, że analityczna postawa i pozorne odrzucenie tekstualności to także fascynacja kinem i jego językiem, jednoczesne nabycie i odrzucenie krytycznej świadomości w sytuacji kinowej [cinematic situation] (specyficznym doświadczeniu opisywanym choćby przez Rolanda Barthesa w On Leaving the Movie Theatre, 1975). Film ten w świetny sposób pokazuje także, w jaki sposób Burska montuje i tnie, jak w swoim kinie buduje rytm, traktując treść jako element formalny.
Pokaz Jeremy Irons i smoki odsyła do kwestii „pochodzenia” kobiecych bohaterek w kinie i ich biografii, będących często wynikiem fantazji męskiego spojrzenia oraz jest próbą nazwania sposobu ich emancypacji, kiedy potworność kobiet okazuje się być niczym więcej jak tylko manifestacją ich wolności. „Sytuacja kinowa” poświęcona Bognie Burskiej i wydarzenia towarzyszące to wynik zaangażowania Galerii w publikację książki podsumowującej dorobek found footage artystki. Jego część była już pokazywana w Bunkrze Sztuki na wystawie Zabawa z przemieszczającymi się zwierciadłami (2007/08).
Autorzy tekstów do tomu Filmy. Bogna Burska (Instytut Sztuki Wyspa i BWA Zielona Góra, Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki, ASP w Gdańsku) zwracają uwagę na bardzo różne, formalne i fabularne aspekty twórczości Burskiej, podkreślając zgodnie, że jej nasycone montaże odsłaniają to, co zazwyczaj zasłonięte w branym przez nią na warsztat kinie stylu zerowego – w efekcie czego nie obserwujemy w nich pracy afektów, ale raczej konfrontujemy się z kulturowymi sposobami fikcjonalizacji i estetyzacji emocji. Łukasza Rondudę interesuje autonomia formy w analitycznych studiach Burskiej nad fabularnością – formy rozpatrywanej w kontekście przemian kulturowych i społecznych. Kuba Mikurda koncentruje się na samym medium, praktykę Burskiej definiując jako projekt krytyczny, polegający na dekonstrukcji filmu filmem. Stach Ruksza pisze o tematyce historycznej w kinie Burskiej, analizuje „mitoburcze” cele, skrywane za przyjętą przez nią perspektywą porównawczą, w ramach której artystka uporczywie śledzi różne ujęcia tych samych motywów. Aneta Szyłak patrzy na wybrane found footage w kontekście całej praktyki artystki i analizuje głównie afektywne działanie prac i zainteresowanie Burskiej emocjonalnym ładunkiem kina. Feministyczna perspektywa przyjęta przez Szyłak jest także optyką tekstu Małgorzaty Radkiewicz. W swoim tekście autorka zajmuje się kobiecym autorstwem (kiedy kobieta staje po dwóch stronach kamery i ekranu kinowego, jako bohaterka, reżyserka i widzka), zwracając uwagę na jego subwersywny potencjał wobec strategii kinowych, zarówno tych mainstreamowych, jak i awangardowych. Wszystkie te wątki zbiera rozmowa z artystką autorstwa Kamili Wielebskiej, w której przeczytamy również o inspiracjach Burskiej i poznamy mapę filmowych i artystycznych odniesień.
Weekend otwarty:
26.04.2014 (sobota)
Premiera książki Filmy. Bogna Burska.
godz. 18
Kino artystów. Rozmowa Kuby Mikurdy i Łukasza Rondudy
Miejsce: sala audiowizualna
Bogna Burska – ur. 1974, mieszka w Gdańsku i Warszawie.
Jej twórczość przez ostatnie kilkanaście lat ewoluowała od malarstwa, poprzez powracające w jej sztuce w różnych odsłonach instalacje, filmy, w tym found footage, aż po prace organiczne, polegające na hodowaniu żywych organizmów w przestrzeni galerii. Te ostatnie możemy zaliczyć do nurtu krytyki instytucjonalnej, podobnie jak opublikowany w 2013 roku dramat Gniazdo, naświetlający i ironicznie komentujący problemy, relacje i napięcia istniejące wewnątrz środowiska artystycznego. Tym, co łączy wszystkie działania artystki jest jej krytyczna i analityczna postawa wobec podejmowanych zagadnień. Ale pomimo tego teoretycznego zacięcia, Burska konsekwentnie (widać to szczególnie w jej filmach) odrzuca teorię na rzecz estetycznych interpretacji dyskutowanych w swojej sztuce spraw. Zawsze też koncentruje się na sferze emocjonalnej i afektywnej, nawet jeśli punktem wyjścia jest studium formy lub medium. Artystka mieszka i pracuje w Warszawie i Gdańsku.
Filmy. Bogna Burska, red. Aleksandra Grzonkowska, tłum. Marzena B. Guzowska, Gdańsk 2014, została wydana nakładem Instytutu Sztuki Wyspa i BWA Zielona Góra, Galerii Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki, ASP w Gdańsku, zrealizowanej ze środków Miasta Gdańska w ramach Stypendium Kulturalnego Miasta Gdańska oraz przy pomocy finansowej Województwa Pomorskiego.
Wydarzenia zrealizowano w ramach Pawilonu Wystawowego dotowanego z programu Kadry Kultury Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Informacje główne
4–27.04.2014
Informacje dodatkowe
Inicjatywa: Lidia Krawczyk
Kuratorka: Ewa Tatar
