Legenda Muhlenberga, hipoteza czasu widmowego, protokoły mędrców Syjonu – spiskowe teorie dziejów od wieków zaprzątają głowy sporej grupy badaczy i miłośników przeszłości, stanowiąc także jeden z bardziej kontrowersyjnych, a równocześnie interesujących elementów współczesnej kultury. Dla Huberta Gromnego i Xaverego Wolskiego teorie spiskowe stają się przedmiotem artystycznej analizy, podjętej w ramach przygotowanej do Kolekcji Bunkra Sztuki instalacji. Wychodząc z założenia eklektycznego charakteru teorii spiskowych – czerpiących wyrywkowo z nauk historycznych, popkultury, nauki – poddają badaniu typowe ich wyznaczniki i tworzą nową, własną spiskową narrację podającą w wątpliwość oficjalne ustalenia odnoszące się do pochodzenia Słowian. Podejmując eksperymentalną próbę mediatyzacji teorii spiskowych, artyści stworzyli postać doktora Janusza „Johnny’ego” Bziabzika – polskiego Indiany Jonesa związanego z Muzeum Archeologicznym w Krakowie, specjalisty w zakresie badań nad ludami koczowniczymi i zwolennika teorii o powiązaniach przodków Słowian z Kimerami i Scytami – czerpiąc przy tym obficie ze schematów tworzenia mitów kulturowych, wykorzystywanych nie tylko w sferach badawczych, lecz także przy powstawaniu scenariuszy i narracji filmowych.
Dla Huberta Gromnego i Xaverego Wolskiego istotnym zagadnieniem jest w tym kontekście też uniwersalny charakter mitów – jak definiował go Władysław Kopaliński w Słowniku mitów i tradycji kultury: „opowieści, zazwyczaj nieznanego pochodzenia, przynajmniej w części tradycyjnej, pozornie relacjonującej wypadki historyczne, mające zazwyczaj służyć do wyjaśnienia jakichś zwyczajów, wierzeń, instytucji albo zjawisk naturalnych, zwłaszcza związanych z magią albo kultem albo wierzeniami religijnymi” – i obecność w nich powszechnych, powtarzalnych niezależnie od kręgu kulturowego struktur narracyjnych. Wskazane przez rosyjskiego literaturoznawcę Władimira Proppa w kontekście analizy ludowej bajki rosyjskiej typy postaci biorących udział w opowieści (bohater, przeciwnik, donator, pomocnik, królewna lub jej ojciec, osoba wysyłająca i fałszywy bohater) i rodzaje podejmowanych przez nie aktywności czy zarysowanej przez amerykańskiego mitoznawcę Josepha Campbella koncepcji monomitu wraz z zawartym w niej cyklem podróży archetypowego bohatera można odnaleźć nie tylko w tradycyjnych baśniach i starożytnych mitach, lecz także w wielu narracjach filmowych – zwłaszcza powstałych w latach 80. XX wieku, związanych z tematyką przygodową, fantasy i science fiction. Klasycznym wręcz przykładem popkulturowego wykorzystania tych literaturoznawczych koncepcji są choćby Gwiezdne wojny George’a Lucasa, których bohater Luke Skywalker – zwyczajny farmer żyjący na pustynnej planecie Tatooine – natrafiając na swojej drodze na roboty C3PO i R2D2, wchodzi w świat niezwykłych zdarzeń i wspomagany przez księżniczkę Leię i kapitana Hana Solo, zostaje poddany wielu próbom, aby ostatecznie pod okiem mistrzów Obi-Wana Kenobiego i Yody opanować Moc, zostać rycerzem Jedi oraz przywrócić pokój i ład w galaktyce. Hubert Gromny i Xavery Wolski krzyżują w swojej pracy schematy konstruowania mitów z filmowymi strukturami narracyjnymi wywodzącymi się z kina nowej przygody lat 80. XX wieku, wprowadzając klasyczne motywy znane zarówno z tradycji literackiej, jak i popkultury – współczesnej mitologii: motyw podróży bohatera (dr Bziabzik wyrusza w pełną przygód wyprawę śladem artefaktów związanych z korzeniami Słowian), poszukiwania cennego skarbu czy góry (a właściwie wulkanu), w głąb którego wstępuje bohater. Analizując charakterystyczne elementy scenariuszy filmowych i struktur mitów, artyści świadomie aplikują je w wybiórczy sposób, tworząc autorski, popkulturowy kolaż. Nie uciekają w nim od artystycznych cytatów, schlingensiefowskiej groteski i absurdu czy nawiązań do duchampowskiej tradycji ready-made’ów – które w kontekście pracy nabierają dodatkowego znaczenia jako zarazem artystyczne i archeologiczne artefakty, podające w wątpliwość obiektywność symbolicznych znalezisk .
Przyjęta przez artystów forma wypowiedzi ma w założeniu oddawać eklektyczny, bazujący na różnych wątkach charakter pracy. Rezygnują z wymogów profesjonalnego planu filmowego na rzecz swoistej umowności, przenosząc swe działania w pomniejszoną skalę plastikowych figurek i ręcznie wykonanej scenografii, zestawiając je ze scenami o paradokumentalnym charakterze, kręconymi w muzealnych wnętrzach i materiałami znalezionymi w Internecie. Sami siebie nazywają amatorami, naśladującymi znalezione skrawki kultury i remiksującymi je zgodnie z własnymi zainteresowaniami, świadomie nieodcinającymi się od zabawowego, niekiedy komicznego języka pracy.
Artyści pozwalają widzom wcielić się w detektywów, śledzących meandry rozwijanej przez siebie opowieści, składających w całość rozproszone elementy narracji i tropiących schematy budowy mitów i teorii spiskowych. Eksploratorski charakter projektu i jego zakorzenienie w świecie fikcji i rzeczywistości odzwierciedla podział instalacji pomiędzy dwie lokalizacje: projekcja filmu prezentującego peregrynacje dr Bziabzika została umieszczona w Galerii Bunkier Sztuki, zaś znalezione przez archeologa artefakty (kryształowa czaszka, miecz Conana i tajemniczy telewizor) stały się częścią ekspozycji w Muzeum Archeologicznym w Krakowie. Pozostaje więc wejść w rolę poszukiwaczy przygód i zainspirować się słowami Josepha Campbella: „Follow your bliss and don’t be afraid, and doors will open where you didn’t know they were going to be”.
Hubert Gromny (ur. 1990, Staszów) – student wydziału grafiki na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Współzałożyciel samokształceniowego kółka marksowskiego. Interesuje się różnymi sprawami, jako człowiek raczej skryty nie lubi zdradzać zbyt wiele.
Xavery Wolski (ur. 1988, Aix-en-Provence, Francja) – mieszka i pracuje w Krakowie, studiuje na wydziale grafiki krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Współtwórca grupy Więcej Światła, działającej w latach 2008-2010. Uczestniczył w wystawie grupowej Doniosłość kurzu Agnieszki Klepackiej, w Muzeum Ogrodu Botanicznego w Krakowie. W 2014 roku otrzymał pierwszą nagrodę w Ogólnopolskim Konkursie dla Szkół Artystycznych – Artystyczna Podróż Hestii: miesięczną rezydencję w The International Studio & Curatorial Program w Nowym Jorku. Zajmuje się między innymi filmem, animacją, komiksem oraz rzeźbą.
Hubert Gromny i Xavery Wolski są współtwórcami grupy Spirala, współorganizatorami Zbiornika Kultury 2013 i współautorami wystawy-instalacji grupy Spirala NGC 5474. Gdzieś tam niebieska dzicz oraz —…— (Bunkier Sztuki, Kraków). Autorzy instalacji Makaron (PKP Powiśle, Warszawa) oraz interwencji artystycznej Let’s trim our hair in accordance with lifestyle (ArtBoom, Kraków 2014)..
Praca Huberta Gromnego i Xaverego Wolskiego powstała we współpracy z Muzeum Archeologicznym w Krakowie.
Serdecznie dziękujemy Dyrektorowi Muzeum dr. Jackowi Górskiemu i kustoszowi Panu Radosławowi Liwochowi za udział w projekcie i okazaną nam pomoc.
Zakup pracy do Kolekcji jest realizowany w ramach projektu Doświadczanie sztuki. Rozbudowa Kolekcji Bunkra Sztuki. Wydarzenia towarzyszące prezentacji pracy realizowane są w ramach projektu Doświadczanie sztuki. Edukacja kulturalna w Bunkrze.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Informacje główne
Otwarcie: 18.12.2014 (czwartek), godz. 18
Informacje dodatkowe
19.12.2014 – 1.02.2015
Hubert Gromny & Xavery Wolski / Crystal skulls are modern fakes? Adventure movie
Miejsce: Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki (Project Room) oraz Muzeum Archeologiczne w Krakowie
Kuratorka: Anna Lebensztejn
